Vrijwel alle recensenten spraken er vol lof over, en de bezoekersaantallen braken records: de documentairefilm die Asaf Kapadia maakte over het leven van Amy Winehouse mag je dus gerust een succes noemen. Ik zag de film een paar weken geleden in Tuschinski. Niet helemaal zonder reserves; je weet hoe het verhaal eindigt en je weet dat het geen happy end wordt. Het is geen film waar je gezellig een zakje popcorn wegspoelt met een beugelflesje bier, al is dat laatste vooral omdat je na het zien van de film totaal geen trek meer hebt in welke vorm van alcohol dan ook. Twintig jaar drank-maakt-meer-kapot-dan-je-lief is-reclame kan niet op tegen één avondje Amy, zeg maar.
Hoewel spoileren vrijwel onmogelijk is, laat ik de film even voor wat ie is, en die is – ik praat de recensenten na – aangrijpend, fascinerend, hartverscheurend en een tikje ongemakkelijk. Tegelijk met alle lofuitingen klinkt er ook een minder massale maar niettemin felle tegenstem. In Volkskrant citeerde columnist Olaf Tempelman psychiater Theordore Dalrymple, die stelt dat de film ‘past in een emocultuur waarin wordt gesnakt naar zielige beroemdheden à la Lady Di.’ Daar zit wat in. Net als Diana werd Amy bijna voortdurend opgejaagd door de roddelpers. En niet zonder reden; op zoek naar een nieuw schandaal hadden ze vrijwel altijd beet. Punt is natuurlijk dat wij die berichten lazen. Met afschuw, ontzetting misschien, maar niettemin: we lazen ze. Zeiden eerst nog: ooh en aah en wat erg, maar na verloop van tijd gingen we er grapjes over maken, tot we nog slechts onverschillig de berichten lazen waarin werd gemeld waar Amy nu weer dronken of gedrogeerd of allebei was opgedoken. Toen ze definitief toetrad tot de Club van 27 was dat weliswaar een schok, maar misschien wel meer omdat we haar alweer een beetje waren vergeten. Hadden afgeschreven. In de tussentijd hadden we de spotlights verplaatst naar een nieuw slachtoffer. Charlie Sheen bijvoorbeeld; minstens zo maf en van het padje af, maar bij hem was het tenminste nog een beetje spannend of hij het zou overleven of niet.
Als één ding duidelijk is geworden na het zien van de film Amy, dan is het wel dat we haar te makkelijk tot eendimensionale proportie hebben gereduceerd. Artiest zet spuit in arm – weigert af te kicken – gaat dood – eigen schuld, dikke bult, was vaak de gedachte. En ja, natuurlijk koos ze er zelf voor om naar de fles te grijpen. En ja, natuurlijk zette ze zelf die spuit in haar arm. Dat ze daarnaast ook een eetstoornis had, boulimia – in combinatie met haar drank- en drugsverslaving natuurlijk desastreus – kwam pas na haar dood naar buiten. Een laag zelfbeeld, ouders die uit elkaar gingen en weinig naar hun dochter omkeken plus een vader die meer leek te geven om het zakelijke succes dan het welzijn van zijn dochter waren de andere ingrediënten in haar ongelukkige levenscocktail. Tel daarbij op dat ze amper volwassen was toen ze wereldwijd doorbrak en je vraagt je af of iemand zonder problemen daar wel tegen bestand was geweest, laat staan iemand mét.
Het voetstuk waar we haar met z’n allen op hadden gezet, daar kon ze alleen nog maar vanaf donderen. Volgens de wetten van Hollywood is dat prima zolang het in het midden van de film is. Daarna krabbelt de hoofdpersoon weer op, overwint zijn of haar problemen en maakt die glorieuze comeback, waarna de aftiteling start; eind goed, al goed. Maar ‘ze leefde nog lang en gelukkig’ zat er hier niet in. Je kunt je natuurlijk afvragen in hoeverre jij en ik een rol spelen in dit verhaal. Maar vergelijk het met dat betere milieu – ook dat begint bij jezelf. Je kunt natuurlijk in een zwaar vervuilende auto blijven rijden omdat het toch niet uitmaakt tegenover die miljard andere auto’s op de wereld. Zo kunnen we ook artiesten blijven zien als consumptievoorwerp; zodra het pak is uitgeknepen, gooien we het weg.
Amy Winehouse werd geboren als joods meisje, en kreeg bij het verlaten van het leven een joodse begrafenis. ‘Wie één mens redt, redt een hele wereld,’ luidt een joods gezegde. Dat is misschien hoog ingezet, maar we kunnen het in elk geval proberen. Bij een volgende Amy. Of Kurt. Of Janis. Of Jimi.
